Kaleak hutsik daude.
Lokatza eta elur nabarra, erdi urtutako elurra buztin artean…
Tanke, guda tresna hoien arrastoak ugari eta nahasi.
— Ez, ama, ez…! Ama, lagundu egidazue…! Mesedez…!
Intziri luze penagarriak eten du gauaren isila. Ate guziak barrutik trankaz itxita daude, baina beti izaten dute soldadu zahar hauek aitzakiaren bat etxeetan sartzeko.
— Dan, dan…!
— Zein da…! —ate barrutik erantzuna.
— Mesedez atea irikitzen badidazute… Ura behar dut, ez baitago herri honetako kaleetan inungo iturririk…
Atea irikitzen badezu, galdua zera. Beldurrak eraginda, etxeko atea iriki duen zenbaitek… Intziri eta negar iriki ondoren.
Herrixka txiki kutuna.
Mendi magal luzean etzanda… Goiko gailurrak zuri, beherago nabar, herrian lokatz eta buztin.
Herriaren erdian, etxez inguraturik txitaz oilaloka bezelatsu, elizaren kanpaidorrea zerura begira, kristau zahar hauen begiak bezela.
Behi, zaldi, asto eta ardi ikuiluetan, pipar gorri sortak sukaldean… Beheko kalean maisuaren etxea eta ikastola.
Gaur da bigarren gau tristea.
Dan, dan!… kalerako atean.
Yuskak mahai gaineko kutxilorik haundiena hartu du eskuetan…
Katerinek, Yuskaren arrebak, ikuiluan gorde du bere burua egur artean…
Dan, dan!… kalerako atean bigarrenez.
Yuskak kutxiloa eskuetan.
Aita-amak alkarri begira eta alkarri helduta atsekabearen atsekabez…
Dan, dan!… hirugarrenez.
— Zer egingo dut, aita?
— Ireki, seme, okerragoak gerta ez ditezen, eta gorde begien aurretik kutxilo hori…
— Ez, aita, ez, nere arrebari ez dio inork ikuturik egingo!
— Yuska, kendu nere aurretik arma hori…
Dan, dan, dan!…
— Nik irikiko det! Bai, banoa!
Poliki-poliki iriki du aitak atea. Arnasa eta bihotza, biak batera, gelditu zaizkio.
— Ur apur bat nahi nuke… Ez baita iturririk kalean.
Kutxilo kirtenari eldu dio Yuskak. Beldur zutena gertatu da.
Soviet gudaria daukate ate ondoan, sartzeko baimenaren zain. Ofizial jazkera du. Une batean denak isil, ez hitzik, ez arnasarik.
— Pasa neike aurrerago…?
— Bai, jauna, bai, pasa barruraino.
— Eskerrik asko.
— Ez da zeren.
— Ur apur bat, mesedez.
Amak dakarkio ura sukaldetik antoxin batean.
— Eskerrik asko.
Zanga-zanga ura soldaduaren zintzurretik behera.
Edanda gero…
— Eskerrik asko, berriz ere. Hemen apaizgaia dezute semea.
Argizari zuria odolaren ordez zainetan: zuri gelditu dira hirurak.
— Bai, jauna.
— Esan apaizari bihar Pazko Eguna dela eta Errusian ere Pazko Eguna ospatzeko ohitura degula. Kanpaiak nahi ditut goizetik, eta meza.
Besterik gabe, militar agurra eginda, badihoa soldadua bere bidetik…
Bere gordelekutik irten du Katerinek.
Hemezortzi urte bete berriak. Gordin, panpoxa, beltxarana. Begi beltz, ile mataza beltz…
— Entzun al dezute?
— Bai, aita, baina ez gehiegi fida… —Katerinek erantzun.
— Ez digu okerrik egin…
— Ta zenbat oker egin dute bi egun larri hauetan…? Auzo guztia urduri dago. Kontuz, aita!
— Zergatik ez? —Yuskak Katerineri— Zure onagaitik, horren kontra kutxiloz jeikiko nintzan beharrik izan balitz. Orain, berriz, bere agindua bete beharrezkoa dela esango nuke.
— Baina, seme, —amak erantzun— apaizengana joatea arrisku haundiegia da.
— Haundiegia, ez.
— Ta bidean helduko balizuteke gudari gorri hoietako batek…? Ta bihar Meza ematea txorakeria haundi bat balitz…?
— Ama, bihar Pazko Eguna degu eta ez nuke nahi nere kulpaz horrelako egunez mezarik ez egotea… Apaizengana joan behar dut!
— Ez, seme, ez zaitez joan!
— Bai, andratxo, joaten utzi egiozu, ez du bestela bakerik izango ta.
— Bai, ama. Ta oraintxe bertan noa, gero mezakin jakingo du apaizak zer egin…
Iltzedun oinetakoak jantzi eta, hor nun dihoan saltoka lokatz artetik lokatz artera Yuska apaizgai mutil gaztea.
Gertakizun hau 1944garren urtekoa da. Hungriako herrixka batekoa.
Pazko Eguna. Errusiako soldaduak herrian sartu ziralarik bi egun terdi.
Egitako histori bat. Herri tipia. Herri xarmanta. Baserria.
Soldadu gorriak dirala-ta, beldurra sartu zaio herri politari.
Basauntzak baino beldur gehiago dute baserritar hauek…
Jo du apaizetxeko atea Yuskak.
— Zein da?
— Yuska naiz, jauna.
Atariko ateak txirrio.
— Sartu azkar barrura!
Yuska apaizaren aurrean, arnas estuka hitzik atera ezinik.
— Zer dek, mutil? Beldur ematen didak!
— Hara, jauna… Soviet ofizial batek agindu dit zuri esateko, bihar goizean kanpaiak jo eta meza emateko.
— Zeeer?
— Kanpaiak jo eta meza emateko.
— Kanpaiak jo eta meza eman?
— Bai, bai, horixe esan dit.
— Ez al dek tranparen bat izango?
— Ez ba jakin.
— Izango balitz?
— Kaiola barruan harrapatuta gertatuko ginazkela.
— Ta, izango ez balitz?
— Mezarik gabe Pazko Egunean, beldurtiak izan geralako…
— Korapiloa dek hau, Yuska, eta ez nolanahikoa.
— Zer egingo degu.?
— Horixe galdetzen diat neronek ere…
— Nik, jauna, meza emango nuke.
Goizeko seiretan kanpaiak jo eta sei terdietan meza ematekotan gelditu ziran biak.
Ez zan gau hura berehalako batean pasa. Gelako goiko solaiduari begira igaro zuan denbora gure apaiz zaharrak. Aspaldi hontan hormak zuritu gabe zeudela konturatu zan.
Gudari gorri haiek herrian zeuden artean, kanpaia jo eta Meza ematea ez al zan zorokeria hutsa? Ez ote zan hori zuhur falta izugarria? Zuhurkeria eta beldurkeria biak antzeko gertatu ohi dira sarritan…
Beldurkeriaren kulpaz Pazko Egunean herria mezarik gabe uztea, ez al zan Jainkoganako maitasun gutxi?
«Ni gizonen aurrean ukatzen nauena, neuk ere bera ukatuko dut Jainkoaren aurrean…».
«Bere bizia gordetzen duenak, berorrek galduko du; neregatik galtzen duenak, berak gordeko du…».
Jesusen esaera hoiek eta hoien antzeko asko zetorzkion burura errenkada luzeetan.
Alderantzitik gauzari begiratu ezkero, berriz, ez al zan meza ematea zuhurkeria edo prudenziaren kontrako pekatua?
«Zuhurkeria askotan beldurkeriaren tapaki bat, estalki bat, besterik ez dezu», esaten zion adimenak.
“Beldurra badut nerekin, beldur haundia; baina nik ez dut nahi beldurragaitik jokatu, ezta zuhurkeriaren kontra ere…”.
“Martiri bokaziorik ez dezu nunbait, konfesorena bakarrik…”, adimenak, berriz ere.
“Gehiago gustatzen zait konfesore martiri baino, ezin hori ere ukatu…”.
“Ta beldurragaitik meza utziko zenduke Pazko Egunean?
“Hori ere ez…!”.
Bere buruakin eztabaidan igaro zuan gaua osoa gure apaiz honek.
Gezurretan ari ote zan gure soldadu hori?
Egitan ari ote zan?
Zeinek jakin pruebarik egin gabe?
Bere bizia Jainkoaren eskuetan jarri eta pekatu guzien barkamena eskatu zion: “Jainkoak nahi duena izan dadila, ez baitut nik korapilo hau askatzerik…”.
Jeiki eta bizarra kendu ondoren, elizara txilina jotzera.
Sokari eskuekin heldu dionean, bihotza zeukan neurrigabeko taupadaka. “Latza dek eskuetan soka hau… Nere urkamendiko soka ote…? Ez dek leuna izango lepazamarra estutuko didanean…”.
Zalantzatik irten behar.
“Jainkoaren izenean…!”.
Ekin dio gora eta behera sokatik tiraka.
Tilin talan, tilin talan, tilin talan…
Enara bizkorren antzera kanpai soinuak arbolatik arbolara, etxetik etxera, menditik mendira agur alaia kantari (funeral batean zirko pailazuak hala moduz)… Ohe azpi guzietan beldurra zegoen, tristurakin batera, kukuldurik… Egoera larri artan, kanpai hots alaiak zarrada eragiten zien kristau beldurti haien bizkarrean gora. Zer asmo txar ote zerabilen buruan Errusiko soldadu sinisgabe haiek, Pazko Egunean kanpaiak jotzen hasteko?
Leihoetako kurtinapeetatik ikarak zabalduriko begiak zekusten nunnahi. Bihotza kuzkurturik, arnasea geldirik, oinak loturik… Zer ote zan hura?
— Mezatarako deia, joango al gera…?
— Ez, gizon…! Jainkoak daki kanpaiak zeinek jotzen dituan.
— Apaiza izango ahal da jolea!
— Ez burutik eginda ez badago. Hori tranpea dezu.
Bigarren kanpai saiorako Yuska elizan da.
— Egun on, Yuska. Inor bada kalean?
— Ez, jauna, ez dut inortxo ere ikusi.
— Lo egin duk?
— Ez asko, jauna.
— Aldarako argizariak piztu eta liburuak iriki.
— Nik, jauna, konpesatu nahi nuke aurretik.
Yuskak bere bizi guziko pekatuen barkamena eskatu dio Jainkoari, eta apaizari konpesatu apalki.
Ondoren mezatarako jantzi da apaiza.
— Begira, Yuska, elizan inor ote dagon.
— Inortxo ere ez.
— Jo zak hirugarrena.
Hirugarrenez kanpaiaren soinu alaia kaleetan zehar, etxeetako zirrikitu artetik, baserritar beldurti haien belarrietan kokatu da.
— Ze deabru ote dabil kanpai joka?
— Hori tranpea dezu gizon, gu iruzurtzeko.
Meza asteko ordua. Eliza hutsik.
— Zertarako etorri ote gera, Yuska. Engainua dezu. Tranpan erori gera. Iruzur egin gaitue… Guziak gu baino azkarragoak… Tonto hutsak izan gera.
— Gaur Pazko Eguna degu, jauna…
— Bai, hori ere hala da. Arriskuan geure buruak jartzerik merezi du. Goazen!
Irten dute altara aurrera.
— In nomine Patris et Filii et Spitu Sancti…
Elizako ateak txirrioka. “Koipe gutxi du ate horrek” pentsa du apaizak.
Bat-batean apaizak eta Yuskak, biok batera, atzeraka begiratu dute.
— Zein ote da?
Zein izango eta soldadu komunista da sartu dana.
Danba, danba, danba…
Pauso bakoitzeko danbadak hormetan gora dihoaz eliza goienak harrapatu arte, zapaian jo eta behera dator berriro:
Danba, danba, danba…
Aurrera dator.
Apaiza eta bere akolitua biak mututu dira, izardi hotzak bekokitik dariola. Noiz bizkarretik bala txikiren bat, ziriaren antzera, sartuko zaien daude isil eta geldi.
Pausoak aurrerago.
Danba, danba, danba…
“Hain gertutik ez du hutsik egingo”, apaizak berekiko.
“Ene Jainko, hartzazu nere anima”, Yuskak otoi.
Pausoak gelditu dira.
“Oraintxen hasiko da tiroka … Ez ba… Belaunikatu egin da…”.
— Dominus vobiscum…
— Et cum spiritu tuo.
Izardi larritan, meza aurrera.
“Noiz sentituko ote ditut bala zuloak bizkarrean? Zer egiten ari ote da?”.
Tilin, tilin… Meza erdikoa da.
Tilin, tilin… Jaunartzea.
“Orain hasiko ote da tiroka?”.
— Txiisstt…! Txiisstt…! —gudariak.
— Zer nahi ote du?
Yuskak eta apaizak, biak batera, eragin diote buruari atzera begiratzeko.
“Komunioa emateko? Oraintxen gureak egin dik! Oraintxe garbituko gaitu!”.
— Ecce Agnus Dei…
Tirorik ez.
— Kristoren gorputza.
— Amen.
Yuskak eskuetan daraman txali txikian, zilarrezko bandejatxoan, ehun rubloko diru-papera dar-dar.
— Garai haietan ehun rubloko papera diru aberatsa zan. Sinistu egidazu.
— Soviet ofizial haren berririk izan zenduten gehiago, Yuska?
— Ez. Etorri zan bidetik alde egin zigun, arrastorik eta aztarnarik utzi gabe.
— Nik uste nuen ruso guziak adardun deabruak zirela…
— Hoietakoak ere izango dira, baina kristau zintzo beldurgabeak ere bai.
Yuska, gerrateko goseak edo, biriketatik gaixotu zan eta sendatuko bazan herritik alde egin behar. Hogei urte dira Hungriatik alde egin zuela.
Berak esan zidanari sinisten diot.