Eskale bat zen, lehengo eskale hetarik, gauaren iragaiteko etxerat heldu zirenean kasik etxeko batzu bezala hartzen baikenituen. Lehengo eskale hetarik, arto jorran edo mahats biltzen bertze edozoin langilek bezanbat eginen baitzuten. Eta oherakoan, gure mahain berean afaldurik, sukaldearen erdian belauniko buru has, zer otoitz ederrak emaiten zituen Antonio Gezurrek etxetik ateratu arima guzientzat!
Ez niri galda zoin herritan sortua zitakeen Antonio Gezur. Donostialde hortakoa izan behar zen, haren eskuarak hala zion. Bainan ala Donosti ala Iruñe ala Elizondo, orotako berri bazakien.
Aitaatxi bizi baikinuen oraino, bere gazte denboran hanitz urtez Espainian ibilia eta, laket zankon Antonio Gezurrekin solas egitea. Ez guri haurreri bezanbat haatik! Ni hasteko, ohartu eta bere zakua bizkarrean etxeari buruz heldu zela, urrunera joan nindazkon atseginarekin lasterka.
— Jainkoak dizuela gau on, Antonio.
— Zer motell, ze… Ez nauk Antonio deitzen, motell, Antoniome!
Eta istorioak haste.
Haurra zen beraz oraino Antonio, kateximan ibilki. Egun batez, herriko apeza eri zelakotz, auzokoa jin zankoten. Haurrak ez ezagutzen eta izenen galdeka hasi zen.
— Hiri, nola dek izena?
— Bartolo.
— Bartolome esaten dek, ez Bartolo.
— Eta hik?
— Nik Antoniome, jauna.
Horra non zuen herrian behingotzat izengoitia bildua.
Handikan noizbeit jaun erretora ontsatu. Aski beldurtua egona zen eritasun denbora guzian, haur burugogor heiek behar zituztela harekin ikasiak oro ahantzi.
Eta hain xuxen, elizarat agertu zen lehen aldian Antoniorekin hasi.
— Ia, Antonio, esan eidazu Sansonen egite ospetsuetako bat.
— Hara, behin joan zan Txipatxulora ta etxekoandrea iturriyan zan bitartean urdaiazpikoa osoa jan zuan!
— Sanson Txipatxulora? Zer esaten dezu!
— Baita txerriya hil zuten egun batian Joxepatxikinera ere, ta honek igerri gabe, otarraka lukainka iruntzi ziyon!
— Bainan kaikua, bai al dakizu zein izan zan Sanson?
— Bai, jauna, Errotatxikiko txakurra, harrek zuan izen hori.
Aski jakin zuenean katixima eta gainerateko, mutil ezarri zuten Antonio. Ez gero nornahiren etxean, herriko auzapezaren etxean. Auzapezak egiten zuen —jendek erranik ere soraio hutsa zela Antonio, eta mihi gaixto batzuek zioten eskasño bat bazukeela—, hots, auzapezak egiten zuen mutil hortarik gizon bat aterako zuela denborarekin. Hortako, hau erran hura erran, beti eskolatzen zuen bere maneran.
Behin, gaizo mutikoa, bi eskuak sakelan tente xut hari beha baitzagon, erasiaka hasi zankon nausia.
— Aizazu, alkate jaunaren aurrean ez da horla eskuak patrikan sartuta egoten.
— Baina jauna…! Lehenago beste baten patrikaran sartu ditudalako ekarri naute honera, ta orain nere patrikaran ere ez ditutala sartu behar? Zer arrano egin behar ote det, esku hoekin?
Noiz eta nola lotu zen Antonio eskeari, hori ez dezaket erran. “Esku hoekin” ez jakinez zer egin, dudarik gabe.
Noizbeit, Orriagako beileraino jin, eta Iruñeko alderat itzultzeko orde, Arnegin gaindi gutarterat jautsi zen. Ba eta hemen laketu. Laster ezagutu zituen bazterrak. Denbora batez herriko besta guzietarik zen. Behin, Jon Doni Petri eguneko mezan Hiriburuko gelaria hasi zen ditu biltzen Joan Doni Petrirentzat. Hiriburun, orduan, euskaraz mintzo ziren. Antonio Gezurrek eman zakon gelariari bi soseko bat faltsua.
— Gizona, bi soseko hau faltsua da!
— Bazekiat, baina neri sartu didaten bezela, San Pedrok ere sartuko ziok norbaiti… Eman hakiok!
Itsasun misionea zuten. Han gaindi baitzabilan Antonio, bertzek bezala elizakoak hartu nahiz ibili bide zen. Eta urrats hartan berean Titilitanto lagunarekin etxe batean gertatu!
— To —erran zakon Titilitantok—, zer haiz gaur bi aldiz kofesatzen ibili?
Alta, ez zuen bada Titilitantok malezia handirik. Ukan balu gosearen hamarretarik baten gaixtakeria, Jainko maitea!
Ez zen, ez, Antonio ahalgetu.
— Hara, motell, esango diat ba. Pekatu asko nizkian, eta batentzat gehiegi izango zuala ta biei erdi bana esan zizkiet!
Orduan etxekoandre xaharra, irri goxo batekin, ausartatu omen zen galdetzera…
— Ukan duzu bederen finala, Antonio?
— Aizazu, andre. Kopesoreak esan daut “Erranen ditutzu Andre Dena Mariaren letaniak, barkamenduaren ardiesteko”. Ta nik bai jauna, ondo da. “Erran ba?”. “Berori hasi bedi ta nik erantzungo diot Ora pro nobis”.
Azkenean, Irungo auzitegirat deitu zuten Antonio.
— Egia da Juan Kosek bere buruba bota zunean, zu han zinela?
— Bai jauna.
— Eta zer erran zeniyozun?
— Esan niyon ez zezala bere bururik ibaira bota, edo botatzekotan hobe zuela ostatu batean mokadu bat ardo pixka batekin hartu eta gero. Hori ere ez zuen nahi ta orduan eskatu niyon dirua nik hura egiteko, berak alparrik zituen ezkero, ta halaxe zazpi erreal eman zizkidan.
Banakike hola, Antonio Gezur zenari gertatuetarik, liburu baten bete.
Amaatxi goizegi hasten zaunkun “Eia, haurrak, eia, beranta dugu, otoitzak eginik oherat!”.
Eta Erripako Kattalin, Etxegaraiko Battitta, Agorretako anai-arrebak, buztingorriko kaiet… nik dakita oraino zonbat zaunzkigun arto xuritzerat heldu, guziak irriz karkailan zagozilarik gu haurrek, nahitez, oherat joan behar!
* * *
Ez uste izan gero, kaiku sortu eta kaiku egon zela beti Antonio. Bitzikeriez bertzerik ere bazerasan. Ateraldi batzu bazituen frango zuhurrak.
Gure aitaatxik eskerrak emaiten zaizkona ba, behar ordu minean esku ukaldi bat ona eginik…
Antoniok?
Hunek ihardetsiko zuen…
— Mendiak mendia behar ez, baina gizonak gizona bai.
Eta gu haurrak ikusten baginituen karrusk eta marrusk etxe ogi zerra bati ausik eta intzaur jaten, “Hori, umiak, hori! Intxaurra duenak jateko, atzemanen harria hausteko.
Bera ere ez baitzen berehala aseak diren hetarik, zenbat aldiz ez diogu entzun jantordu on baten ondotik…
— Hobe da zahi hutsa, aho hutsa baino.
Ai, eskualdun etxe zaharretako seme-alabek ikasi balituzte Antonioren erranak! Hala nola hauk: “Edozein txoriri eder bere kabia”, “Etxez aldatzea askorentzat heriotzea”. “Egia handia zuk, Antonio!”, zankon orduan erranen amaatxik, “Egia handia, nork bere xoko, han bere goxo”.
Dakizuen bezala, hanitz ibilia zen Antonio eta beraz bazaukan hanitz ikasirik. Ez ote, zorigaitzez, bere gostuz ere? Alabainan, beti kurri eta, usu mugazain eta kaxketadun horiekin usu partzuar. Kilikatzen ere zuten askok hango eta hemengo auzitegian zer zukeen bada agertzeko: “Zer nahi duzue, arrai haundiak jaten du txikia!”, “Igazko ebaslea aurtengoaren urkazalea”, “Lapur haundiak urka erazten ditu txikiak”. Huntan ere zuhurtzia gaitza erakutsi zuela zaukan Antoniok berak. Apaizak esana zuen eta! Ba, bitzikeria zerbeit guri sakatu behar ateraldi hoberenen artetik.
Beraz, Nafarro herrixka batetako erretora igan zen behin predikalkirat eta hasi, asteko mezak eta pestak behar zituela jakinarazi.
— Ostegunean da… Ostegunean da… Ahaztu zait jaiaren izena! Baratzan dezue jai horren izeneko belarra!
Antoniok berriz, eliza zoko batetik…
— San Porru?
Apezak…
— Ez duk San Porru!
— San Tipula?
Apezak…
— Ez duk San Tipula!
— Atsentzioa?
Apezak…
— Bai, bai… Hori duk gizonaren atentzioa! Hala duk eta ostegunean duk!
Nahi zinukete beharbada jakin, hoinbertzetarainoko ibilketetan nolaz ez zuen Antoniok emazte bat hartu. Ez bide ziren andregaiak orai bezala merke baina, hots, huna adin batetarat heldurik ikasi nuena.
Joan zen egun batez Antonio behar zaizkola maiteari bi hitz eztiño erran.
— Zabaletako iturrondoan agurkatu ginanean agindu nizun bezela, zuri ikustalditxo bat egitera etorri naiz.
— Nik ez zaitut ezagutzen, gizona.
— Emakumea, ez nauzula ezagutzen? Nun dira iturri haren ondoan egin zizkidazun maitasun agintzak?
— Nik zuri maitasun agintzak? Ez zaitudala ezagutzen, gizona!
— Ez zera ba zu Mainazi, Alzolako ezkotegiyan neskame egon zinana? Ez ginun han, elkarri ezkontzeko hitz eman?
— A!… Mainazi hori, hor auzoko neskatxa da!
— Horra ba, neri hemen bizi dala esan dirate ta…
Behin betikotz galdu zuen Antoniok andreketa ibiltzeko gutizia. Bai eta, alafede, xuhurtzia garbiagorik ez baitu gaizoak behin ere erakutsi!
Ez zautzue hala?
Bertze askok bezala, Mainazik ere artean indiano zenbeitekin egin bide zituen ezagutzak.
— Aizak motell: Agindua bat emana bi, aginduakin pozik izan hadi.